Ελκώδης κολίτιδα, θεραπεία χωρίς μόνιμη στομία (παρα φυση εδρα)
Η ελκώδης κολίτιδα είναι μια φλεγμονώδης νόσος που προσβάλει το παχύ έντερο. Εφαρμοζουμε εξειδικευμενη χειρουργικη θεραπεια χωρις μονιμη στομια, μεθοδος j-pouch.
Η ελκώδης κολίτιδα δεν είναι μεταδοτική, ούτε αποτελεί μορφή καρκίνου, είναι μια αυτοάνοση αντίδραση του οργανισμού που σταδιακά καταστρέφει το τοίχωμα του εντέρου. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί οριστική φαρμακευτική θεραπεία για την ελκώδη κολίτιδα, όμως η χειρουργική αφαίρεση ολόκληρου του παχέος εντέρου (κόλον) δίνει οριστική ίαση. Αυτή είναι και η σημαντική διαφορά από τη νόσο του Crohn που επειδή δεν εντοπίζεται μόνο σε ένα τμήμα του γαστρεντερικού δεν υπάρχει ριζική χειρουργική θεραπεία.
Πότε είναι απαραίτητη η επέμβαση στην ελκώδη κολίτιδα.
Περίπου ένας στους τέσσερις ασθενείς με Ελκώδη Κολίτιδα θα χρειαστούν επέμβαση. Η πιθανότητα επέμβασης είναι μεγαλύτερη για τους ασθενής με εκτεταμένη κολίτιδα. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί να είναι απαραίτητο να αφαιρεθεί το σύνολο του παχέος εντέρου:
1) Μη-ανταπόκριση σε φαρμακευτική θεραπεία ή σοβαρές παρενέργειες των φαρμάκων
Η θεραπεία της ελκώδους κολίτιδας είναι συνήθως φαρμακευτική, αλλά στην περίπτωση που τα φάρμακα δεν μπορούν να κρατήσουν υπό έλεγχο τα συμπτώματά ή αν παρουσιαστούν σοβαρές παρενέργειες, μπορεί να κριθεί απαραίτητη η επέμβαση. Αν η λειτουργία του εντέρου διαταράσσει σοβαρά τις καθημερινές δραστηριότητές του ατόμου η επέμβαση μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του.
2) Επείγοντα προβλήματα (Οξεία ελκώδης κολίτιδα)
Κάποιες φορές, η ελκώδης κολίτιδα προκαλεί οξεία νόσο με συμπτωματα σοβαρή διάρροια με αιμορραγία, απώλεια βάρους, γενική αδυναμία, αφυδάτωση και πυρετό. Περίπου τα 2/3 των ασθενών θα ανταποκριθούν στην φαρμακευτική αγωγή. Η επέμβαση καθίσταται απαραίτητη στην περίπτωση που δεν υπάρχει άμεση ανταπόκριση στα φάρμακα, αφού οι πιθανότητες επιπλοκών αυξάνονται. Οξείες επιπλοκές (δυνητικά θανατηφόρες) που απαιτούν επείγουσα χειρουργική αντιμετώπιση είναι η αιμορραγία, η οξεία τοξική διάταση (τοξικό μεγάκολο) και η διάτρηση του εντέρου.
3) Ελλιπής ανάπτυξη ή απόκτηση βάρους (παιδιά)
Στα παιδιά η ενεργή ελκώδης κολίτιδα μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξή τους και την ικανότητά να αποκτήσουν φυσιολογικό ύψος και βάρος. Εκτός από τα συμπτώματα που επίσης παρουσιάζονται στους ενήλικες, αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος για να αποφασιστεί επέμβαση στα παιδιά.
4) Καρκίνος Παχέος Εντέρου
Ο καρκίνος είναι μια σπάνια εξέλιξη της ελκώδους κολίτιδας. Ωστόσο ο κίνδυνος αυξάνεται οταν η νόσος είναι εκτεταμένη (πανκολίτιδα) για περισσότερο από 10 χρόνια και είναι μέχρι 30 φορές μεγαλύτερος από τον κανονικό πληθυσμό.
Συχνή παρακολούθηση με κολονοσκόπηση μπορεί να εντοπίσει προ-καρκινικές καταστάσεις (δυσπλασίες) στο βλεννογόνο του παχέος εντέρου, στην περίπτωση των οποίων συνιστάται επέμβαση.
Επεμβάσεις ελκώδους κολίτιδας.
1) Κολεκτομή με ειλεοστομία και διατήρηση του κολοβώματος του ορθού (υφολική κολεκτομή)
Ένας βαρέος πάσχον ασθενής με σοβαρή φλεγμονή μπορεί να χρειαστεί επείγουσα επέμβαση για να του αφαιρεθεί το μεγαλύτερο μέρος του παχέος έντερου (υφολική κολεκτομή). Το ορθό (τελικό άκρο του παχέος) παραμένει και συνήθως τοποθετείται στην επιφάνεια του δέρματος (βλεννώδες συρίγγιο). Επιπλέον δημιουργείται μια ειλεοστομία, δηλαδή το άκρο του λεπτού εντέρου τοποθετείται στην επιφάνεια του δέρματος ώστε να αποβάλλονται τα κόπρανα.
Η επέμβαση αυτή μπορεί να αντιστραφεί (επανασύνδεση του εντέρου) σε όσους επιθυμούν να το κάνουν και είναι κατάλληλοι, είτε με ειλεορθική αναστόμωση είτε με τη δημιουργία μιας ληκύθου.
2) Πρωκτοκολεκτομή και δημιουργία μόνιμης ειλεοστομίας
Σε αυτή την επέμβαση αφαιρούνται ολόκληρο το κόλον, το ορθό και ο πρωκτός μαζί με το σφιγκτήρα, και δημιουργείται μια μόνιμη ειλεοστομία. Αυτού του είδους η ειλεοστομία δεν είναι αναστρέψιμη και πρόκειται για μια επιλογή που μπορεί να γίνει από ασθενείς που είναι σίγουροι ότι δεν επιθυμούν λήκυθο ή δεν είναι κατάλληλοι για αυτό.
3) Eιλεοπρωκτική αναστόμωση με λήκυθο (επέμβαση εκλογής)
Η επέμβαση αυτή περιλαμβάνει την αφαίρεση ολόκληρου του κόλου (παχύ έντερο) και του ορθού, αφήνοντας όμως τον πρωκτό και τους μύες που τον περικλείουν. Το κατώτερο άκρο του λεπτού εντέρου (ειλεός) χρησιμοποιείται για να διαμορφωθεί μια λήκυθος (ρεζερβουάρ j-pouch). Η λήκυθος συνδέεται με τον πρωκτό και λειτουργεί σαν υποκατάστατο του αφαιρεθέντος ορθού. Κατασκευάζεται μια προσωρινή ειλεοστομία που θα εκτρέπει τα κόπρανα ώστε να μην καταλήγουν στη νέο-δημιουργημένη λήκυθο και να της δώσει την ευκαιρία να επουλωθεί προτού έρθει σε επαφή με το περιεχόμενου του εντέρου.
Προσοχή! Πολλοί χειρουργοί ισχυρίζονται ότι κάνουν επέμβαση με λήκυθο όμως στην πραγματικότητα αφήνουν μεγάλο τμήμα από το ορθό (>5εκ, δηλαδή κάνουν υφολική αντί για ολική κολεκτομή) και ενώνουν με αυτό το λεπτό έντερο. Η επέμβαση αυτή, δεν έχει καμία σχέση με την κανονική επέμβαση της ειλεοπρωκτικης αναστόμωσης όπου έχει δυο παραλλαγές:
- είτε αφαιρείται σχεδόν όλο το ορθό (εκτός 1-3 εκ) τεχνική με συρραπτικά (double-stapling) – στην περίπτωση αυτή πρέπει να ελέγχεται ετησίως το μικρό υπόλειμμα του ορθικού βλεννογόνου με ορθοσκόπηση
- ή όλο το ορθό με το βλεννογόνο του και αναστόμωση του pouch πάνω στο δακτύλιο με συρραφή με το χέρι (η μέθοδος αυτή προτιμάται ειδικά όταν υπάρχει δυσπλασία ή καρκίνος) – βίντεο επέμβασης.
Η σύγκλειση της προσωρινής ειλεοστομίας είναι μια σχετικά μικρή επέμβαση η οποία συνήθως πραγματοποιείται τρεις μήνες αργότερα.
H επέμβαση συνήθως πραγματοποιείται σε δύο στάδια.
Στο πρώτο στάδιο γίνεται η αφαίρεση του παχέος και του ορθού, η δημιουργία της ληκύθου και η ένωση της με τον πρωκτό και προσωρινή ειλεοστομία.
Στο δεύτερο στάδιο πραγματοποιείται η σύγκλειση της ειλεοστομίας.
4) Κολεκτομή και ειλεορθική αναστόμωση (Double stapling)
Η επέμβαση αυτή είναι κατάλληλη μόνο για ένα μικρό αριθμό ατόμων με Ελκώδη Κολίτιδα, με λίγη ή καθόλου φλεγμονή στο ορθό. Το κόλον αφαιρείται και ο ειλεός (το κατώτερο τμήμα του λεπτού εντέρου) ενώνεται απευθείας με το ορθό.
Το ορθό συνεχίζει να είναι υπεύθυνο για εξάρσεις Ελκώδους Κολίτιδας και δυσπλασίες (προ-καρκινικές αλλοιώσεις). Κατά συνέπεια οι ασθενείς που κάνουν την επέμβαση αυτή θα χρειαστεί να συνεχίσουν την παρακολούθηση από τον γαστρεντερολόγο. Το «μυστικό» στην επέμβαση αυτή είναι να μην αφήσουμε όλο το ορθό ~15εκ αλλά όσο γίνεται μικρότερο τμήμα για να περιορίσουμε τις επιπλοκές της νόσου.
Επιπλοκές επεμβάσεων για ελκώδη κολίτιδα.
1) Φλεγμονή
Το έντερο περιέχει μεγάλες ποσότητες βακτηρίων και μια φλεγμονή δεν είναι ασυνήθιστη μετά την εγχείρηση. Η φλεγμονή μπορεί να παρουσιαστεί στην τομή ή εσωτερικά της κοιλιάς, περίπτωση πιο σπάνια αλλά και πιο σοβαρή. Αν η αναστόμωση (ένωση) του εντέρου δεν επουλωθεί, το περιεχόμενο του εντέρου μπορεί να περάσει στην κοιλιά και να προκαλέσει περιτονίτιδα.
2) Συμφύσεις
Οι συμφύσεις είναι δεσμίδες συνδετικού ιστού που παρουσιάζονται μετά την επέμβαση. Τμήματα του εντέρου μπορεί να κολλήσουν μεταξύ τους ή με άλλα τμήματα της κοιλιακής χώρας και παρουσιάζεται απόφραξη αν κάποιο μέρος του εντέρου παγιδεύεται ή συστρέφεται. Τα συμπτώματα μιας εντερικής απόφραξης (ειλεός) είναι άλγος (πόνος), πρήξιμο και εμετός. Προβλήματα συμφύσεων μπορεί να παρουσιαστούν στο 10-20% των ασθενών που χειρουργήθηκαν για ελκώδη κολίτιδα συνήθως όμως αυτά υποχωρούν από μόνα τους και δεν είναι απαραίτητο να ξαναγίνει επέμβαση.
3) Ληκυθίτιδα (pouchitis)
Ασθενείς με ειλεοπρωκτική λήκυθο συχνά υποφέρουν από μια κατάσταση που ονομάζεται ληκυθίτιδα, κατά την οποία το εσωτερικό τοίχωμα της ληκύθου φλεγμαίνει. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν διάρροια (μερικές φορές με αίμα), αίσθηση ανάγκης να αδειάσει η λήκυθος και κοιλιακό άλγος. Η ληκυθίτιδα προσβάλει έναν στους τρεις ασθενείς με λήκυθο. Συνήθως υποχωρεί με αντιβίωση (Ciproxin, Flagyl) και ενίοτε κορτιζόνη.
4) Ειλεοστομίες
Επιπλοκές μπορεί να παρουσιάσουν και οι ειλεοστομίες. Μπορεί να δημιουργηθεί πρόπτωση ή μερικές φορές το άνοιγμα που έχει δημιουργηθεί στο κοιλιακό τοίχωμα διευρύνεται και δημιουργείται κήλη δίπλα στην ειλεοστομία. Επίσης μπορεί να εμφανιστούν δερματικά εξανθήματα και ερεθισμός γύρω από αυτήν.
5) Πυελικά νεύρα
Τα νεύρα που σχετίζονται με την ουροδόχο κύστη και την σεξουαλική λειτουργία στους άντρες βρίσκονται κοντά στο ορθό και μπορεί να τραυματιστούν. Βλάβη των νεύρων μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολία ούρησης ή προβλήματα ανικανότητας τα οποία συνήθως είναι προσωρινά και βελτιώνονται με το χρόνο. Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν το ίδιο χαμηλό κίνδυνο προβλημάτων της ουροδόχου κύστης αλλά δεν αναφέρουν αλλαγές στην σεξουαλική λειτουργία.
6) Γονιμότητα
Η επέμβαση δεν επιδρά σημαντικά στην ανδρική γονιμότητα. Στις γυναίκες κάθε επέμβαση στη λεκάνη μπορεί να δημιουργήσει συμφύσεις με τις ωοθήκες και τις σάλπιγγες με συνέπεια μείωση της γονιμότητας. Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται με χρήση αντισυμφητικών μεμβρανών και gel γύρω από τις ωοθήκες.
Παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση για επέμβαση στην ελκώδη κολίτιδα.
Η συνηθέστερη επιλογή είναι ανάμεσα σε μόνιμη ειλεοστομία ή τη δημιουργία ειλεοπρωκτικής αναστόμωσης με λήκυθο (pouch). Το πλεονέκτημα της τελευταίας είναι ότι αποφεύγεται η μόνιμη ειλεοστομία και αποτελεί την επέμβαση εκλογής. Επειδή όμως είναι τεχνικά εξαιρετικά απαιτητική γίνεται μόνο από ελάχιστους εξειδικευμένους χειρουργούς.
Στην περίπτωση της ειλεοπρωκτικής αναστόμωσης με λήκυθο (j-pouch) πρέπει να ληφθούν υπόψη πολλοί παράγοντες:
- Είναι ακατάλληλη αν ο σφιγκτήρας του πρωκτού είναι αδύναμος (ο μυς που ελέγχει την αφόδευση).
- Η ελκώδης κολίτιδα μπορεί να είναι δύσκολο να ξεχωρίσει από την Νόσο του Crohn του παχέος εντέρου (ακαθόριστη κολίτιδα), και μέχρι 10% των ασθενών που θεωρήθηκαν ότι είχαν Ελκώδη Κολίτιδα αποδείχτηκε τελικά ότι έπασχαν από τη Νόσο του Crohn. Η ειλεοπρωκτική αναστόμωση με λήκυθο δεν αποτελεί συνήθως επιλογή για ασθενείς με Crohn εξαιτίας του υψηλού ποσοστού αποτυχίας.
- Παχυσαρκία – η επέμβαση είναι τεχνικά δυσκολότερη και μπορεί να καταστεί αδύνατη αν ο ασθενής είναι υπέρβαρος (ειδικά σε άντρες).
- Ηλικία – δεν υπάρχει καθορισμένο όριο ηλικίας, αλλά τα αποτελέσματα της ειλεοπρωκτικής αναστόμωσης με λήκυθο μπορεί να μην είναι τόσο ικανοποιητικά σε ηλικιωμένα άτομα.
- Λειτουργία του εντέρου – παρόλο που η μόνιμη ειλεοστομία αποφεύγεται, η αναστόμωση με λήκυθο δεν αποκαθιστά την φυσιολογική λειτουργία του εντέρου. Η μέση συχνότητα είναι 4-7 κενώσεις τη μέρα και περίπου το 50% των ασθενών χρειάζεται να σηκωθούν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτή είναι ίδια με την μέση συχνότητα που θα χρειάζεται να αδειάζει μια σακούλα ειλεοστομίας.
- Η πιθανότητα για επιπλοκές είναι λιγο μεγαλύτερη μετά από ειλεοπρωκτική αναστόμωση με λήκυθο, παρά μετά από μόνιμη ειλεοστομία.
- Σχεδόν το 10% των ληκύθων αχρηστεύεται σε μια δεκαετία και ίσως κριθεί απαραίτητο να αφαιρεθεί η λήκυθος και να σχηματιστεί μόνιμη ειλεοστομία. Ένα επιπλέον 20% των ασθενών θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα λειτουργίας του εντέρου.
Παρά τα πιθανά μειονεκτήματα, οι περισσότεροι ασθενείς που επιλέγουν μια από τις δύο διαδικασίες, αισθάνονται ότι η ποιότητα ζωής τους είναι πολύ καλύτερη από όταν είχαν Ελκώδη Κολίτιδα. Ειδικά η ειλεοπρωκτική αναστόμωση με λήκυθο (pouch) προσφέρει μια σχεδόν φυσιολογική εντερική λειτουργία με πολύ καλή ποιότητα ζωής.
Ο Σύλλογος Ατόμων με νόσο του Crohn και Ελκώδη Κολίτιδα Αττικής και Βορείου Ελλάδος μπορούν να προσφέρουν πρακτικές συμβουλές και υποστήριξη στα άτομα με ΙΦΝΕ. Διαβάστε το βιβλίο.